Na platou ispred Gradske kuće a povodom Dana državnosti Crne Gore sinoć je upriličeno predavanje o Trinaestojulskom ustanku, koji se obilježava kao sjećanje na dva svijetla datuma crnogorske istorije 13. jul 1878. godine, kada je Crna Gora postala međunarodno priznata država i 13. jul 1941. godine kada je u Crnoj Gori podignut antifašistički ustanak.
Program koncipiran kao prigodno predavanje o simbolu crnogorske državnosti, te o dvostrukim praznicima koja predstavljaju najznačajnija poglavlja crnogorske istorije koja su ujedno i temelj savremene Crne Gore, započet je intoniranjem državne himne, a potom se publici obratila mr Bojana Obradović, direktorica JU Narodne biblioteke ,,Njegoš“ Nikšić čestitajući Dan državnosti Crne Gore uz napomenu da je govoriti povodom 13. jula velika odgovornost ,,zato što ta borba, koja je crnogorskom narodu oduvijek bila mjera patriotizma i ljubavi prema slobodi, i dalje traje nad sve prisutnijim fašizmom, pa smo svi mi dužni da slavu predaka sačuvamo od zaborava, da nam njihova borba bude regulator ponašanja i da antifašizam njegujemo kao odgovor na svu mržnju, nacionalizam i ekstremizam koji su mnogo štete nanijeli ne samo crnogorskom narodu, nego i cijelom čovječanstvu, jer ,,ako u prisustvu zla stojimo po strani ‒ stali smo na njegovu stranu“.
O značaju Trinaestojulskog ustanka, kao prvog opštenarodnog, antifašističkog ustanka u porobljenoj Evropi, koga zbog izražene masovnosti s pravom nazivaju fenomenom evropske istorije, govorili su prof. dr Nada Tomović i mr Sait Šabotić. Sagledavajući odredbe i način na koji su velike sile priznale nezavisnost, uz podsjećanje da ih je potrebno znalački tumačiti, prof. dr Tomović napominje da je u ,,vremenu globalizacije i rastućih desničarskih ideologija potrebno jačati svijest o antifašizmu“. Ovo je i prilika, kako nadalje navodi, da ,,pomenemo i važne bitke i događaje koji su prethodili proglašenju naše nezavisnosti 1878. godine, a koje su doprinijele da velike svjetske sile konačno prihvate da je Crna Gora kroz vjekove sama bìla mnoge bitke i da joj se zbog toga mora konačno priznati nezavisnost“ počev od Martinića i Krusa 1876. godine, zatim Grahovca 1858. godine, Vučijeg Dola i Fundine 1876. godine jer su upravo one ,,skrenule pažnju evropske zvanične politike i javnog mnijenja na Crnu Goru“. Kongres u Berlinu počeo je sa radom 13. juna, a okončan 13. jula 1878. godine, objašanjava prof. dr Tomović i zaključuje da se od šezdeset i četiri člana Berlinskog ugovora na ,,Crnu Goru odnosilo 8 članova (26-33), te da se ,,26. članom definiše međunarodno-pravni položaj Crne Gore: Crnoj Gori priznaju nezavisnost Visoka Porta i sve one visoke ugovorene strane koje to do sada nijesu učinile. Ovim je članom samo potvrđena već odavno postojeća crnogorska nezavisnost, s napomenom da tu nezavisnost od sada priznaje i Turska i one zemlje koje to ranije nijesu učinile“ naglašavajući istodobno važnost 28. člana, odnosno Odluke o novim međunarodno priznatim granicama, ,,kojom je Crna Gora de jure postala punopravan član ondašnje međunarodne zajednice“. Govorivši o 13. julu ‒ simbolu crnogorske državnosti mr Sait Šabotić konstatuje da ,,svaki narod u svom kolektivnom pamćenju ima posebnu riznicu u kojoj čuva sjećanje na velike datume i velike istorijske teme. Podsjećanjem na smrt kneza Vladimira, 2016. godine apostrofirano je i milenijumsko trajanje crnogorske države, koja je sljedstveno istorijskim prilikama kroz svoje desetovjekovno trajanje mijenjalaa svoje ime Duklja ‒ Zeta ‒ Crna Gora. U maju 2022. godine obilježena je šesnaestogodišnjica od obnavljanja crnogorske državnosti 2006. godine. Samo zbog navedenih činjenica dovoljno je reći da je crnogorska prošlost imala svoju istorijsku tektoniku, koja zasigurno nije proticala bez posljedica“. Evocirajući ključne tačke crnogorske državnosti u kojoj posebno mjesto čini 13. jul 1941. godine, ističe nepobitnu činjenicu koja glasi da je ,,Trinaestojulski ustanak 1941. godine prvi oružani ustanak naroda protiv fašističkog okupatora u Evropi“, koji po ,,svojoj masovnosti, odlučnosti, smjelosti, antifašističkom raspoloženju i vojnoj organizovanosti, po idejnoj usmjerenosti, smislom da se uporedo sa borbom protiv okupatorske vlasti i izdajnika iz sopstvenih redova, otpočne i povede borba za duboke socijalne promjene, da se nasluti vizija budućnosti i njeni jasni horizonti“ čini jedinstvenu istorijsku pojavu na jugoslovenskom i širem evropskom prostoru. U svom praktičnom značenju ,,13. jul je datum koji je slobodarsku tradiciju stanovništva Crne Gore uvrstio u svjetsku kulturnu baštinu“, ocjenjuje Šabotić napominjući da ,,uvijek na umu moramo imati istorijsku zakonitost koja kaže da nijedan događaj nije plod sâm po sebi, već je najčešće plod dugotrajnog istorijskog procesa“ te da je ,,Crna Gora, što voljom istorijske sudbine, što svojim geografskim i geostrateškim položajem, uvijek bila na granici vjetrometine, tamo gdje je opasnost uvijek prisutna i gdje je egzistencijalna borba bila nužnost“. Jedan od najvažnijih pokušaja analiziranja značaja 13. jula 1941. godine u kontekstu državnosti je ,,onaj momenat koji govori da se radilo o opštenarodnom ustanku, koji je, u prvom redu, potvrdio nacionalni identitet Crnogoraca, ali istakao i slobodarske težnje svih ostalih naroda“, sugeriše Šabotić uz napomenu da su ,,svenarodnim ustankom, u kome je učestvovalo 32.000 ustanika“ postavljeni temelji ,,moderne Crne Gore, one koju danas karakterišemo kao multikulturalnu, multikonfesionalnu, nadasve građansku, kako je definiše i savremeni crnogorski Ustav“. Veoma bitna crta Trinaestojulskog ustanka je i njegova jugoslovenska orijentacija, a svjedok za ovakvu konstataciju jeste ,,učešće u njemu jugoslovenski orijentisanih pripadnika građanskih partija, kao i oficira jugoslovenske vojske“, napominje Šabotić, a ovu dimenziju ,,potvrđuje formiranje prvih organa vlasti, prije svega prvog NOO u Beranama 21. jula 1941. godine, koji je ustanovljen pod imenom ,,Narodni odbor oslobođenja sreza beranskog“. ,,Trinaestojulski ustanak i priča o njemu zaista treba da nam budu pouka i poruka i u kontekstu državnosti, suvereniteta i integriteta zajedničke nam domovine Crne Gore“ zaključuje u svom osvrtu mr Šabotić. Programom je moderirala Lucija Dragaš dok je za muzičku pratnju bio zadužen Veljko Vučurović.
Organizator ovog događaja je JU Narodna biblioteka ,,Njegoš” Nikšić u okviru julskog repertoara Nikšićka kulturna scena 2022. godine.