Na programu kulturno-duhovne manifestacije „Dani Svetog Vasilija Ostroškog 2022“, koja se, u organizaciji Opštine i Crkvene opštine Nikšić, održava u Nikšiću, u nedjelju 8. maja 2022. godine, upričena je, u saradnji sa Maticom srpskom – Društvo članova u Crnoj Gori, promocija fototipije časopisa Umetnost br. 27-28 iz 1971. godine, posvećenog odbrani Kapele na Lovćenu.
U ime Matice srpske – Društva članova u Crnoj Gori, prof. dr Drago Perović je naveo da je Društvo, uz veliku stručnost i nesebičnu angažovanost i požrtvovanost, profesora, Đorđa Trifunovića i Viktora Savića, u saizdavaštvu sa Službenim glasnikom iz Beograda, izdala je dvije fototipije, koje predstavljaju „suvo zlato za srpski narod u Crnoj Gori“: jedna od njih je časopis Umetnost iz 1971, koji „svjedoči bogonadahnutu viziju onog ko je ovim dubinama vjere i širinama obrazovanja dodao i visine stremljenja kao Bogu, neponovljivu viziju Petra Drugog Petrovića NJegoša, i naše savremeno pagansko odnošenje prema njoj“.
„Namjera ovog zabranjenog broja Umetnosti bila je najljudskija: spasenje od zaborava onog čovjeka, koji je zapamtio sve od Kosova, i koji se „sjećanjem na budućnost“ tiče i naše noćašnje noći i sjutrašnjeg dana, namjera sa jasnom sviješću da će o tome ko je bio u pravu odlučiti budućnost u koju spadamo i mi, ovo naše antinjegoševsko doba. Otuda je ovaj broj Umetnosti jedan od najreprezentativnijih primjera jedne dvodecenijske rasprave u kojoj se jedna strana oslanjala na samo jednu političku odluku prije početka rasprave, a druga strana iznijela bezbroj naučnih, stručnih i ljudskih argumenata protiv te odluke, i opet je bilo kako je politika politikantski i sa namjerom odlučila“.
„Sabiranje u jednom časopisu i jednih i drugih tekstova, izvještaja, odluka, zaključaka, pjesničkih i umjetničkih izraza, intervjua i pisama čitalaca, svjedoči o visokom intelektualnom integritetu, o savjesnoj svijesti urednika i izdavača ovog časopisa koji su se ovim izdanjem prije pola vijeka založili za istinu i mišljenja, za „život budućeg vijeka“. Ovo je časopis koji ne sudi nego samo bilježi i čuva istinu za neku bolju budućnost“, rekao je Perović.
Dodao je da se u to vrijeme, 1971, uopšte nije znalo ko je i kada, sa kakvim opravdanjem ako ga je bilo moguće dati, donio odluku o „zamjeni“ zavjetne Kapele sa mauzolejom. Ideološko politikanstvo je, konstatovao je Perović, vješto prikrivalo kriterijume za izbor autora mauzoleja, ukupnu cijenu koštanja, urušavanje lovćenskog svetionika prirode i istorije, i mnogo toga drugog.
„Radi se, dakle, o časopisu-raspravi koja je ovdje priložena u svom hronološkom 20-godišnjem trajanju, od početka do kraja. Časopis grade: „Sudbina Lovćena“ (1845-1952), ili kako je Vladika Petar Drugi prepoznao svoj život kao voznesenje na Lovćen, zatim, „Sumrak Lovćena“ (1952-1971), ili kako svako od nas i dan-danas misli da sve počinje od njega, i, „Lament za jednog pjesnika“, odnosno, kako samo umjetnička istina može da razobliči politikansku laž“.
„Kad sve sagledamo, stihovi Rajka Petrova Noga, „Nije sve propalo / kad propalo sve je“, najbolje odgovaraju ovom zabranjenom izdanju. Ono se pojavilo kada se sve već zbilo, kada je sve propalo, ali je imalo sluha za nas i upućeno je nama, svakom od nas lično, da u ovim svetim danima, i u svim danima naših života, živimo sa mišlju i posljednjom voljom koja nas proklinje, da se uvjerimo u snagu amaneta i poštovanja zadate riječi kroz prolivanje istorijskih vremena“, naveo je dr Drago Perović.
U promociji je učestvovao i prof. dr Viktor Savić, vanredni profesor za srpski jezik Filološkog fakulteta u Beogradu i naučni saradnik Instituta za srpski jezik Srpske akademije nauka i umetnosti. Govorio je o braći Trifunović i istorijskim okolnostima u kojima je štampan dvobroj časopisa Umetnost, koji spada u najdragocenija svedočanstva jednog vremena.
„Najstariji brat Lazar je jedna izuzetna figura koja je utemeljila naučno proučavanje moderne srpske umjetnosti, doktorirao je na tu temu o modernoj srpskoj umjetnosti s početka 20. vijeka do `60. ih godina, i ta njegova disertacija je jedna od centralnih monografija koje je objavio. On je bio najkompetentnija ličnost, u tom vremenu, koja je mogla da ocijeni cio ovaj projekat zato ne čudi što je bio na čelu komisije koju je država imenovala, a u isto vrijeme Lazar Trifunović je bio na čelu Narodnog muzeja u Beogradu“, podsjetio je Savić, dodavši da je ličnost sa takvim naučnim kredibilitetom mogla da da valjan sud koji se ticao cijelog ovog problema.
Člankom kojim je doveo u pitanje Meštrovićevu umjetnost, objavljenim 1961. godine, Lazar Trifunović je doveo do preispitavanja loših namjera tadašnjih vlasti u Crnoj Gori da se sruši NJegoševa zavjetna crkva. Naznačeni dvobroj lista Umetnost doživio je nekoliko puta fototipiju, ali, dr Savić smatra, da je ovo izdanje, koje je uključilo i rođenog brata Lazara Trifunovića, kao svjedoka tog vremena, prof. Đorđa Trifunovića, najautentičnije zato što je to dokumentarno fototipsko izdanje.
„Profesor Đorđe Trifunović je, možemo reći, patrijarh srpske staroslovenistike. Dok je prof. Lazar Trifunović imao oko 20 monografija, njegov mlađi brat ima oko 30, a poslednje su izdanja Matice srpske, jer on divno sarađuje sa Maticom srpskom u Crnoj Gori. Jedan je od prvih Srba intelektualaca koji je o svom trošku otiša na Svetu Goru Atonsku posle Drugog svjetskog rata što je bio ozbiljan poduhvat. Saputnik mu je bio mladi jeromonah Pavle, kasnije Patrijarh srpski“, govorio je dr Savić o Đorđu Trifunoviću, koji se družio sa najvećim književnim imenima poput Miljkovića, Pope, članovima porodice Momčila Nastasijevića i drugim srpskim i ruskim intelektualcima onog vremena.
„On je 1966. godine, što je bio događaj, ali nijesu blagonaklono gledali na to, odbranio doktorsku disertaciju „Srpski srednjovekovni spisi o knezu Lazaru i Kosovskom boju“; zanimao se Grigorijem Camblakom, Kantakuzinom, Domentijanom, Ćirilom i Metodijem, Svetim Savom, Jelenom Balšić, Nikonom Jerusalimcem, isihazmom, počecima srpske pismenosti… Nepregledan je niz njegovih djela, te nas zato čini još radosnijim činjenica da je on priređivač ove publikacije“, istakao je Savić.
Matica srpska – Društvo članova u Crnoj Gori je, u saradnji sa Đorđem Trifunovićem i Viktorom Savićem, po najsavremnijim zahtjevima fototipskog izdavaštva izdala i slavni Gorički zbornik Jelene Balšić i Nikona Jerusalimca, zbornik, koji je, otkad je zaslugom Svetozara Tomića otkriven, čekao svoju fototipiju više od 100 godina.
Izbor iz pjesama i zapisa poznatih književnika, povodom odbrane NJegoševe kapele na Lovćenu, objavljenih u listu Umetnost, čitao je pjesnik Ranko Mićanović.
