Sveti apostol i jevanđelista Luka (grč. Λουκᾶς) bio je ljekar i prijatelj apostola Pavla.
Smatra se da je bio Grk, rodom iz Antiohije.
Predanje tvrdi da se bavio živopisom i da je prvi naslikao ikone Isusa Hrista, Bogorodice i apostola Petra i Pavla. Te ikone su bile uzor svim kasnijim ikonama, zbog čega se sveti Luka smatra osnivačem hrišćanskog ikonopisa.
Pratio je apostola Pavla na drugom i trećem misionarskom putovanju, od Filipa do Rima. Posle smrti apostola Pavla, nastavio je da propovijeda Jevanđelje po Italiji, Dalmaciji, Hercegovini, Crnoj Gori, Makedoniji, Albaniji i drugim zemljama.
U starosti sveti Luka je otputovao u Egipat radi propovijedi Jevanđelja. Tamo on blagovjesteći Hrista pretrpio je mnoge muke i izvrši mnoge podvige. U gradu Aleksandriji on rukopoloži za episkopa Avilija na mjesto Aniana, rukopoloženog svetim jevanđelistom Markom. Vrativši se u Grčku, sveti Luka ustroji Crkve naročito u Beotiji, rukopoloži sveštenike i đakone, iscijeli bolesne tijelom i dušom.
Prema predanju, apostol Luka je imao 84 godine kad su ga uhvatili idolopoklonici i ubili objesivši ga o granu masline u gradu Tebi Beotijskoj.
Pogreben je u Tivi, glavnom gradu Beotije, gdje od njega bivahu mnoga čudesa. Tu su se ove svete čudotvorne mošti nalazile do druge polovine četvrtog vijeka, kada su prenesene u Carigrad, u vrijeme cara Konstancija.
U četvrtom vijeku naročito se pročulo mjesto gdje su počivale časne mošti svetoga Luke, zbog iscjeljivanja koja su se zbivala od njih, posebno iscjeljivanje od bolesti očiju. Saznavši o tome car Konstancije posla upravitelja Egipta Artemija da mošti svetoga Luke prenese u prijestonicu, što i bi učinjeno veoma svečano.
Stari crkveni pisci svjedoče, da je sveti Luka, odazivajući se pobožnoj želji ondašnjih hrišćana, prvi živopisao ikonu Presvete Bogorodice sa Bogomladencem Gospodom Isusom na njenim rukama, i to ne jednu nego tri, i donio ih na uvid Bogomateri. Razgledavši ih, ona je rekla: “Blagodat Rođenog od mene, i moja, neka budu sa ovim ikonama“.
Sveti Luka je isto tako živopisao na daskama i ikone svetih prvovrhovnih apostola Petra i Pavla. Tako je sveti apostol i evanđelist Luka postavio početak divnom i bogougodnom dijelu – živopisanju svetih ikona, u slavu Božiju, Bogomatere i svih Svetih.
Hrišćanska tradicija drži da je Luka napisao Sveto Jevanđelje po Luki –
treće jevanđelje (po redosledu u Novom zavjetu), i Djela apostolska. Vjernici smatraju da je Sveto Jevanđelje po Luki napisao oko 60. godine. Moderni tumači Biblije ne vjeruju da je Luka autor jevađelja, za koje većina smatra je napisano najranije između 80. i 90. godine nove ere, koristeći Jevanđelje po Marku i Q dokument kao izvore.
Đurađ Branković je 1453. godine prenio mošti apostola Luke u Smederevo, odakle su 1459. odnijete u Bosnu, a potom 1463. u Dubrovnik, pa u Veneciju.
Manastir Bošnjane mu je posvećen. Manastir Župa Nikšićka takođe