U Gradskoj kući je u okviru šeste tribine projekta ,,O književnosti na različitim jezicima“ koji JU Narodna biblioteka ,,Njegoš“ Nikšić sprovodi u saradnji sa Filološkim fakultetom Univerziteta Crne Gore predstavljeno stvaralaštvo Luiđi Pirandela, Umberta Sabe i Itala Kalvina kroz prikaze Ljiljane Radunović, Ljubice Radulović i Bojane Otašević ‒ studenata Odsjeka za italijanski jezik i književnost. O književnom imenu italijanskog Novećenta, tršanskom pjesniku Umberto Sabi govorila je Ljubica Radulović, istakavši da je za razumijevanje njegove poetike autobigrafski ključ jedan od neophodnih filtera kroz koji se moraju čitati Sabina djela, a s tim u vezi je i činjenica da se Saba prezivao Poli, te da mu je ,,majka poticala iz jevrejske porodice, što će mu u jednom period otežati život, ali i uticati na tematske izbore koji će obilježiti njegov književni prosede”. Saba, kao i mnogi drugi književnici tog vremena ,,učestvuje u Prvom svjetskom ratu, i nakon rata, 1921. godine objavljuje svoje najvažnije djelo, ,,Kanconijer”, djelo inspirisano autobiografskim elementima, kazala je Radulović napominjaući da se u ,,ovom djelu ogleda i njegova želja da spozna sebe, što svjedoči o tome da su nerijetko, nego samo u italijanskoj, već i u svjetskoj književnosti, autori pisanje doživljavali kao jedan od vidova samospoznaje, naglašavajući na taj način i terapeutsku ulogu književnosti”. U osvrtu na pjesmu ,,Koza” u kojoj se Saba izdvaja ,,kao pjesnik koji je na talasima modernog uvijek nostalgično zagledan u tradiciju”, Radulović ističe da je riječ o njegovom izboru ,,lirskog objekta, odnosno za pjesnika jedinog valjanog,sagovornika sa čijom patnjom uspijeva da se do kraja identifikuje. Kao što ste,imali prilike da čujete, on kozu posmatra dok je sama, vezana, pokisla, i u toj slici, najednom počinje da prepoznaje sliku modernog čovjeka koji je poput nje, takođe usamljen a njegove riječi, kao ni kozino meketanje, niko suštinski ne razumije”. Posmatrajući širu sliku, pjesnik na taj način ,,naglasak stavlja na površno tumačenje stvarnosti kome je naročito čovjek XX vijeka koji užurbano živi u jednom,potrošačkom društvu bio sklon, faktički mehanički, po inerciji”, kazala je Radulović i u nastavku istakla autorovo interesovanje za Crnu Goru, koja je imala vrlo važnu ulogu u procesu Sabinog umjetničkog sazrijevanja: ,,Naime, on je Crnu Goru posjetio kada je imao svega 21 godinu i tim povodom piše ,,Uspon na Lovćen”, koja je objavljena 1921. godine: ,, Ono što je za sve nas od posebnoj značaja jeste činjenica da su Sabini prvi književni radovi vezani upravo za našu zemlju koju je on imao prilike da upozna kao vrlo mlad. O tome koliko je susret sa našom zemljom uticao na Sabino stvaralaštvo, pisala je u više navrata, između ostalog i za crnogorski časopis ,,Stvaranje”, Milana Piletić, tada profesor na Katedri za italijanistiku Filološkog fakulteta u Beogradu. U jednom prilogu ,,Saba i Crna Gora’’, objavljenom 1985. godine, ona analizira opšte odlike stvaralaštva tršćanskog pisca Umberta Sabe, prelazeći potom na mikroplan, u kome traga za mjestom i ulogom koju je u procesu Sabinog umjetničkog sazrijevanja imao susret sa Crnom Gorom. U tu svrhu ona prevodi i analizira Sabinu pjesmu ,,Uspon na Lovćen”. Potvrdu o Crnoj Gori, kao slobodarskoj zemlji, pronalazimo u posljednoj strofi pjesme u kojoj pisac ,,citira stihove iz Verdijeve opere Nabuko: ,,zlatna krila svud pronose misao, inkorporirajući tako u poeziju inspirisanu crnogorskom tematikom elemente italijanskog patriotizma”, zaključuje Radulović. Prateći jedan od glavnih poetičkih usmjerenja postmodernizma, ali i nemogućnost objektivnog saznavanja stvarnosti, Italo Kalvino u svom djelu ,,Ako jedne zimske noći neki putnik“ demistifikuje sam nastanak književnog djela i ukazuje na povezanost čitaoca i djela koje on čita nagrađujući njegove domete i nalazeći u tom djelu ideje koju možda ni sam autor nije imao namjere da kroz to djelo plasira“, ističe Bojana Otašević napominjući da ,,Junaci ovog romana, definisani isprva kao Čitatelj i Čitateljka, srijeću se u knjižari, oboje sa željom da pronađu nastavak romana koji su započeli da čitaju a koji je greškom izdavačke kuće prekinut na pola, umetanjem tabaka nekog drugog romana. Avantura čitanja vodiće ovo dvoje mladih ljudi iz romana u roman, kao kroz spiralu koja se nikada ne završava. Svaki roman koji započinju da čitaju predstavljaće svojevrsnu raskrsnicu na njihovom ličnom životnom putu”. Pisac se vješto služi figurama ,,autora i raznih vrsta čitalaca, kreirajući jedan fiktivni svijet u kome čitaoci na paradoksalan način bivaju inkorporirani u priču“ ocjenjuje Otašević i time naglašava da ,,Kalvinov jedinstven, fiktivni svijet pretenduje da izbriše granicu između realnog i izmišljenog, aktualizujući savremene teorije književne recepcije“. Nesporna je Kalvinova sličnost sa Umberto Ekom, naročito po upotrebi elemenata detektivskog romana, objašnjava Otašević konstatujući da ,, njegova pripovijest upravo govori o očajničkoj potrazi čitaoca za „originalnom” knjigom“. Stoga su, prema njenim riječima ,,Realni čitaoci, kao i fikcionalizovani, suočeni su sa frustrirajućom potrebom da iznađu rješenja Kalvinove klopke, koja upliće mnoštvo početaka raznih romana u okvirnu priču o Čitateljki i Čitaocu. Tu takođe nailazimo na višestruku strukturu detekcije, jer zamršena potraga za željenom knjigom daje kako fiktivnom, tako i realnom čitaocu ulogu detektiva. Tenzija koja se u nama stvara usljed nemogućnosti da razriješimo misteriju Kalvinove priče i pronađemo cjelovito značenje romana, je paralelan sa agonijom koju osaćaju Čitaoc i Čitateljka, koji nailaze na početak romana koji nema nastavak“. Roman ,,Ako jedne zimske noći neki putnik“ nesvakidašnja je i fascinantna metatekstualna igra: ,,to je roman koji govori upravo o samom romanu kao tvorevini fikcije, procesu konstruisanja i kompozicije istog, te o problemima samog pisanja. Kalvinov postupak nizanja prekinutih, nezavršenih i nepovezanih priča- koje, međutim, na jednom dubljem strukturno-smisaonom nivou dosežu svoju punu zaokruženost i izuzetnu raznovrsnost značenja – ni najmanje nije slučajan i proizvoljan, zaključuje Otašević. Osnovu Pirandelove vizije svijeta na primjeru romana ,,Pokojni Matija Paskal“ predstavila je studentkinja Ljiljana Radunović navlašavajući da se Pirandelo ,,bavi pitanjima ljudskog identiteta tj. kontrastom između života i forme”. Prateći neprilagođenog junaka koji usljed društvenih promjena postaje jedna od ključnih figura XX vijeka, te klasičnu ideju junaka koji stvara vlastitu sudbinu, nepokolebljive ličnosti koja je bila osnova kulture građanskog društva prethodnog vijeka sada se gubi jer individualnost više nije važna: ,, U Pirandelovim djelima se može uočiti odbijanje i ismijavanje svih oblika društvenog života, njegovih institucija i uloga koje nam nameće. Pirandelo smatra da se ljudska ograničenja najviše iskazuju u porodici, da je porodica zamka koja zarobljava čoveka. Druga zamka je ekonomska, uslovljena društvenim položajem i poslom, njegovi junaci su zarobljenici bijednog i jadnog položaja, dosadnih poslova. Sam Matija Paskal radi kao bibliotekar u knjižnici u koju niko ne zalazi. Odbijanje društvenog života u njegovim djelima stvara neprilagođenu ličnost, koja se isključuje, posmatrajući sa strane druge kako i dalje žive u toj zamci“. Roman, konstatuje Radunović ,, počinje retrospektivom,tako što nam Matija priča svoju životnu priču. Već smo rekli da smo roman tematski podijelili na tri dijela u zavisnosti od pripovjedača. Prvi dio romana se odnosi na posljednja dva poglavlja u kojima je protagonista „pokojni“ Matija Paskal koji u prvom licu priča svoju priču, i prva dva poglavlja tj. dva uvoda od kojih je drugi filozofski i u kojem Pirandelo kroz Paskala sugeriše da moderni relativizam počinje ukidanjem Ptolomejevog sistema i Kopernikovim otkrićima koja su radikalno promijenila doživljaj čovekovog mjesta u svijetu. Otkriće da čovjek više nije u centru univerzuma, već da je njegov sićušni dio čini apsurdnim sva njegova otkrića i relativnim sve njegove istine“ . Radunović u konačnom ističe da ,, na kraju vlastite priče Matija Paskal prihvata drugačiji odnos sa svijetom, odbijajući bilo koju vrstu životne veze, kako bi se ograničio na posmatranje tuđih života. Tokom čitavog romana vidimo da je glavni lik u vječitoj potrazi za srećom, oličenoj u slobodi. On se obmanjuje, suočava sa istinom, ima svoje težnje, doživljava razočarenja, ali nikako da spozna pravu istinu ‒ da uzrok njegovog nezadovoljstva leži u njemu samom, isto kao i rješenje problema“ i upućuje na paradoks da ,,čovjek, ako želi živjeti, mora prihvatiti forme, maske i društvene konstrukcije, jer upravo su one ono što čoveku omogućuje kakav‒ takav život“. Fragmente iz romana i odabrane pjesme čitala je Jovana Dubravčević, a događaj koji je dio majskog repertoara Nikšićka kulturna scena moderirala je Lucija Strunjaš.
